Antibiotica; interacties en synergie

13 Feb, 2020

Door: Han Siem

Het aantal bacteriën dat resistent is voor antibiotica neemt wereldwijd toe en is ook bij ons een serieuze bedreiging voor de volksgezondheid. Naar schatting sterven jaarlijks 25.000 mensen in Europa aan de gevolgen van antibiotica-resistentie. Maar er is nóg een reden om zorgvuldig met antibiotica om te gaan: er zijn serieuze complicaties mogelijk door combineren met voedingssupplementen.

Het in 2019 gepubliceerde rapport Antimicrobial-resistance surveillance 2017¹ toont trends in resistentie voor veel antibiotica en geeft een goed, actueel internationaal overzicht. In Nederland zijn er in de afgelopen vijf jaar geen belangrijke verschuivingen opgetreden bij antibioticaresistentie en nam over het algemeen de resistentie bij de meeste antibiotica over 2018 niet verder toe. Ondanks het gunstige antibiotica-resistentieprofiel van Nederland is er reden voor waakzaamheid en blijft voorzichtigheid geboden volgens het RIVM.²

Het meest voorgeschreven antibioticum in Nederland is amoxicilline, een breedspectrum-penicilline. Daarnaast worden nitrofurantoïne, doxycycline en flucloxacilline veel voorgeschreven.³ Meticilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA) komt in Nederland regelmatig voor en deze is resistent tegen de meeste antibiotica. Mensen kunnen MRSA bij zich dragen, vooral op de huid en in de neus zonder ziek te zijn. Vaak raakt men de bacterie vanzelf weer kwijt, maar MRSA kan ook infecties zoals een steenpuist veroorzaken. Zelden treedt een bloedvergiftiging, botinfectie of longontsteking op. De bacterie floreert goed in een omgeving waar veel antibiotica worden gebruikt zoals ziekenhuizen en verpleeghuizen. De kans op resistentie mutanten is in zulke situaties aanzienlijk groter.

We onderscheiden, wat de uitwerking betreft, twee verschillende soorten antibiotica: met een bactericide (dodend) of bacteriostatisch (groeiremmend) effect. Als vuistregel kunt u aanhouden dat bactericide antibiotica nodig zijn bij een acute infectie of bij een gecompromitteerd immuunsysteem. Bactericide middelen doden de bacteriën. Zo maakt penicilline de celwand zwakker, waarna de bacterie door zijn eigen osmotische druk ontploft. Bacteriostatische antibiotica daarentegen doden de bacteriën niet, maar beletten wel dat ze zich vermenigvuldigen, zodat het lichaam de tijd krijgt met ze af te rekenen. De meeste antibiotica werken bactericide, de tetracyclines zijn bacteriostatisch. Het is minder gewenst bactericide antibiotica te combineren met bacteriostatische omdat het bactericide effect zich doorgaans alleen kan ontwikkelen bij bacteriën die daadwerkelijk groeien.⁴

1. European Centre for Disease Prevention and Control (2018). Surveillance of antimicrobial resistance in Europe – Annual report of the European Antimicrobial Resistance Surveillance Network (EARS-Net) 2017. Stockholm: ECDC.
2. NethMap 2019 Consumption of antimicrobial agents and antimicrobial resistance among medically important bacteria in the Netherlands Geraadpleegd via www.rivm.nl
3. Pharmaceutisch Weekblad (2016) Huisartsen schrijven steeds beter voor. Geraadpleegd op 4 december via www.pw.nl
4. Zorginstituut Nederland Farmacotherapeutisch Kompas Geneesmiddelgroepen Antibiotica Geraadpleegd 5 december 2019
5. Llewelyn, M. J., Fitzpatrick, J. M., Darwin, E., Sarahtonkin-Crine, Gorton, C., Paul, J., … Walker, A. S. (2017). The antibiotic course has had its day. BMJ (Online). BMJ Publishing Group.
6. Siem, H.(2017). Pas op bij de combinatie met reguliere antistollingsmiddelen OrthoFyto p-8-10 oktober
7. Rijkers, G. (2017) De tuin der lusten: gevolgen van antibioticumgebruik op het microbiële ecosysteem in de darm. Geraadpleegd op 5 december 2019
8. Artis Micropia Publicatie Nationale Gids voor probiotica bij antibiotica een feit. Geraadpleegd op 5 december 2019
9. Szajewska, H., Canani, R. B., Guarino, A., Hojsak, I., Indrio, F., Kolacek, S., … Weizman, Z. (2016). Probiotics for the prevention of antibiotic-associated diarrhea in children. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. Lippincott Williams and Wilkins.
10. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines Probiotics and prebiotics Geraadpleegd op 5 december 2019
11. Agamennone, V., Krul, C. A. M., Rijkers, G., & Kort, R. (2018). A practical guide for probiotics applied to the case of antibiotic-associated diarrhea in The Netherlands. BMC Gastroenterology, 18(1), 103. x
12. Marchiori, D., & Zanello, P. P. (2017). Efficacy of N-acetylcysteine, D-mannose and morinda citrifolia to treat recurrent cystitis in breast cancer survivals. In Vivo, 31(5), 931–936.
13. Vicariotto, F. (2014). Effectiveness of an association of a cranberry dry extract, D-mannose, and the two microorganisms Lactobacillus plantarum LP01 and Lactobacillus paracasei LPC09 in women affected by cystitis: a pilot study. Journal of Clinical Gastroenterology, 48 Suppl 1, S96-101.
14. Domenici, L., Monti, M., Bracchi, C., Giorgini, M., Colagiovanni, V., Muzii, L., & Benedetti Panici, P. (2016). D-mannose: a promising support for acute urinary tract infections in women. A pilot study. European Review for Medical and Pharmacological Sciences, 20(13), 2920–2925.
15. Nederlands Huisarts Genootschap. Zoekterm: probiotica. Geraadpleegd op 5 december 2019 via www.NHG.org