De bereidingswijze van moderne fytotherapeutica

07 Oct, 2019

Door: Armelle Demmers

Kruidengeneesmiddelen zijn zo oud als de mensheid. Hun modernere benaming ‘fytotherapeutica’ ten spijt is hun werkingsmechanisme meestal complex en moeilijk te onderbouwen. Maar eeuwenlang gebruik met gunstig effect is – mits goed beschreven – vaak genoeg om ze erkend te krijgen. Toch loopt men bij onderzoek en bereiding tegen tal van vragen aan.

‘Kijk eerst naar de bestaande monografieën’, is het prompte antwoord van fytochemicus Teus Luijendijk op mijn vraag ‘Wat zou het optimale extract van valeriaan zijn?’ Ik noem het voorbeeld van valeriaan omdat van de wortel bekend is dat die veel plantenstoffen bevat en een well-established kruidengeneesmiddel is.^1-5 Teus legt uit dat bij het maken van een extract eerst bij de bestaande monografieën gekeken wordt hoe men dit aangepakt heeft. ‘Internet levert al meteen veel informatie op: een 1:5 extractie met 40-70% ethanol geeft blijkbaar de beste resultaten. De keuze wordt dus geleid door bestaande literatuur, al kan er misschien nog geoptimaliseerd worden – maar dan moet je daar echt tijd en geld in gaan steken.’

Het beleid in Nederland is dat voor de bereiding van kruidengeneesmiddelen de farmacopee en de EU-monografieën moeten worden gevolgd. De Commissie voor Herbal Medicinal Products (HMPC) is verantwoordelijk voor het opstellen van deze kruidenmonografieën. Voor het waarborgen van kwaliteit en veiligheid horen de richtlijnen voor Good Manufacturing Practice (GMP) toegepast te worden zoals die ook gelden voor geneesmiddelen.^6,7
De EU-monografieën zijn te verdelen in twee groepen. In de eerste plaats de kruidengeneesmiddelen met een handelsvergunning, met voldoende veiligheids- en werkzaamheidsgegeven. Hier spreken we van ‘well-established’ medicinale planten. In de tweede plaats kruidengeneesmiddelen op basis van traditioneel gebruik; die zijn geaccepteerd op basis van voldoende veiligheidsgegevens en plausibele werkzaamheid door jarenlange ervaring. Een kruidengeneesmiddel kan tot beide groepen behoren. Valeriana officinalis is een voorbeeld van een ‘well-established’ medicinale plant, die ook bekend is vanuit traditioneel gebruik. Van valeriaan wordt de wortel gebruikt.

1. Leung A, Foster S. Encyclopedia of Common Natural Ingredients Used in Food, Drugs and Cosmetics, 2nd ed. New York: John Wiley & Sons, Inc.; 1996
2. Bradley P (ed.). British Herbal Compendium — A Handbook of Scientific Information on Widely Used Plant Drugs, Volume I. Exeter, U.K.: British Herbal Medicine Association (BHMA); 1992;214–8.
3. ESCOP. Valeriana radix. Monographs on the medicinal uses of plants. Exeter: European Scientific Cooperative on Phytotherapy; 1997.
4. Newall C, Anderson L, Phillipson J. Herbal Medicines: A Guide for Health-Care Professionals. London: Pharmaceutical Press; 1996;260–2
5. Medicines Agency E. European Union herbal monograph on Valeriana officinalis L., radix. 2005.
6. European Union monographs and list entries. European Medicines Agency. (1995-2019)
7. WHO guidelines on good manufacturing practices (GMP) for herbal medicines. 2007 ISBN 9789241547161
8. van Boekel, Smeets, Dier, plant en gezondheid Toegepaste fytotherapie bij landbouwhuisdieren RIKILT Rapport 2008.010
9. Bent S., Padula A., Mehling W. Valerian for Sleep: A Systematic Review and Meta-Analysis. Am J Med. 2006 Dec; 119(12): 1005–1012.