Obesogeen milieu
18 Feb, 2025
Door Angélique De Beule
'De helft van de Belgische bevolking heeft overgewicht', luidt het persbericht gepubliceerd door Sciensano op 27 juni 2024. Het percentage obese Belgen – met een BMI van 30 of meer – bedraagt 18 procent. Ook in Nederland ziet men de afgelopen veertig jaar een verdrievoudiging van mensen die te kampen hebben met chronische zwaarlijvigheid. De wereldwijde exponentiële toename van obesitas wordt heel vaak toegeschreven als een gevolg van te veel eten enerzijds en onvoldoende fysieke activiteit anderzijds. Kortom, een verhoogde energie-inname ten opzichte van een verminderd energieverbruik, dat gedeeltelijk in de hand gewerkt wordt door omgevingsfactoren zoals verstedelijking, opkomst van de veelvuldige fastfoodketens en minder groene zones. De term ‘obesogene omgeving’ verwijst dan ook naar een omgeving die helpt of bijdraagt tot het ontstaan van de obesitaspandemie. Zo liet een populatie gebaseerde cohortstudie (SLOPE 2020) in Zuid-England zien dat een groene omgeving (park, bos) helpt om kinderen (10 – 11 jaar) meer te laten bewegen en te spelen, waardoor ze minder kans lopen om overgewicht te ontwikkelen. Ook in een recent Belgisch rapport wordt het fenomeen ‘voedselmoerassen’ onder de aandacht gebracht. Dit gaat om plekken waar bijna driekwart van de oppervlakte bezet is met meer ongezonde, dan gezonde verkooppunten. Als je hier woont, ben je sneller geneigd om voor een snelle, ongezonde hap te gaan.1-5
Obesogene omgevingsfactoren
Obesitas is een complexe aandoening, waarbij er naast een verstoord energieverbruik ook gekeken moet worden naar andere factoren zoals stress, microbiële dysbiose, gebruik van medicijnen en de impact van chemicaliën. In 2002 werd door Dr. Paula Baillie-Hamilton voor het eerst beschreven hoe de blootstelling aan verschillende chemicaliën aanleiding kon geven tot gewichtstoename. In de oorzakelijke zoektocht naar obesitas blijft de aandacht voor de impact van obesogenen - chemische stoffen in het milieu – stijgen. De dagelijkse blootstelling aan obesogene stoffen vindt plaats vanuit thuis en op het werk via de lucht, water, voedsel en huid. Zowel kinderen als volwassenen hebben te maken met een toenemend obesogeen vervuild milieu door het contact met onder meer ultrabewerkte voedingsmiddelen (E-additieven), voedselverpakkingen (bisphenol, ftalaten), cosmetica (parabenen), medicatie (antidepressiva), meubels en synthetische kledij (halogenen zoals bromide), oplosmiddelen (formaldehyde), luchtvervuiling en pesticiden. Onder hen zit een groot aantal chemicaliën die de lichaamseigen hormonen kunnen nabootsen, blokkeren of verstoren, ook wel Endocrine Disrupting Chemicals (EDC's) of hormoonverstorende stoffen genoemd. Op die manier kunnen ze interfereren met de hormonale controle van ons eetgedrag en/of beïnvloeden ze de schildklier, waardoor ook de stofwisselingssnelheid verstoord kan geraken. Dat deze stoffen door hun hormoonverstorend karakter niet enkel tot obesitas maar ook andere metabolische aandoeningen zoals diabetes type 2, niet-alcoholische leververvetting kunnen leiden, zorgt ervoor dat ze vandaag de dag de bredere term van metabolische verstorende chemicaliën (MDC’s) krijgen.6-7
Obesitas vandaag de dag aanpakken reikt verder dan caloriebeperking en de integratie van fysieke activiteit. Als zorgprofessional dienen we te kijken naar het leef- en werkmilieu van onze patiënt/cliënt. Waarbij het elimineren van obesogene stoffen uit voeding, huishoudproducten, kledij en cosmetica van cruciaal belang is. Evenals het aanbieden van natuurlijke alternatieven, zodat we met z’n allen kunnen werken aan een minder metabool verstorend milieu, ook voor de generaties die volgen!
Bronvermelding:
1. Sciensano - De helft van de Belgische bevolking heeft overgewicht, evenveel als 10 jaar geleden – Persbericht 2024.
2. Centraal bureau voor statistiek (CBS) - Obesitas afgelopen 40 jaar verdrievoudigd – Blog artikel 2024.
3. Powell P, Spears K & Rebori M. 2010. What is Obesogenic Environment? Extension | University of Nevada, Reno, FS-10-11.
4. Wilding S et al. Are environmental area characteristics at birth associated with overweight and obesity in school-aged children? Findings from the SLOPE (Studying Lifecourse Obesity PrEdictors) population-based cohort in the south of England. BMC Medicine 2020;18:43.
5. Smets V, Cant J, Vandevijvere S. Naar gezonde voedselomgevingen in Vlaamse buurten. Sciensano 2022.
6. Heindel JJ et al. Obesity II: Establishing causal links between chemical exposures and obesity. Biochem Pharmacol. 2022 Apr 5;199:115015.
7. Heindel JJ. History of the Obesogen Field: Looking Back to Look Forward. Front Endocrinol (Lausanne). 2019 Jan 29;10:14.