Probiotica in de ouderenzorg

03 Dec, 2020

Door: Martine Busch

Diarree is een veel voorkomende bijwerking van antibiotica. Bij kwetsbare ouderen in zorginstellingen zou dit een gezondheidsrisico met zich mee kunnen brengen, zoals ondervoeding of uitdroging. Probiotica kan antibiotica geassocieerde diarree (AAD) voorkomen, maar zou het ook voor deze populatie ouderen een oplossing kunnen zijn? In de Proeftuin Probiotica in de Ouderenzorg (prOud) is dit onderzocht en werd tegelijkertijd een implementatieaanpak ontwikkeld voor het inzetten van probiotica bij AAD.¹

In 2019 woonden ruim 115.000 mensen in een verzorgings- of verpleeghuis. Gemiddeld krijgt op elk moment in de tijd 10% van hen antibiotica voorgeschreven voor met name bovenste luchtweginfecties en urineweginfecties. Afhankelijk van het type antibioticum ontwikkelt 2 tot 25% van de bewoners in een ouderenzorginstelling diarree tijdens een antibioticakuur.² Meestal beginnen de symptomen een paar dagen na aanvang van de kuur. Soms kunnen ze zich ook tot tien weken na de antibioticumkuur voordoen.³
Hoe langer de antibioticakuur, des te groter het risico om een infectie met Clostridium difficile te ontwikkelen. De medische behandeling bestaat dan meestal uit het stoppen met de kuur. Verder zijn hygiënemaatregelen van groot belang om de infectie onder controle te houden.
Diarree kan leiden tot ernstige complicaties door ondervoeding en uitdroging.⁴ Het geeft bovendien onrust en verminderde kwaliteit van leven voor ouderen, vraagt extra handelingen van het zorgpersoneel en brengt extra kosten met zich mee, zoals voor meer incontinentiemateriaal.

Probiotica zijn levende micro-organismen die bijdragen aan het onderhouden en herstellen van de microbiota. Het gebruik van probiotica kan voorkomen dat pathogene micro-organismen grip krijgen op de darmen en probiotica versterken mede daardoor het immuunsysteem. De meeste studies tonen een significant effect van probiotica aan op het voorkomen van AAD. Meta-analyses laten zien dat multispecies probiotica beter werken dan monostrain producten. Positieve effecten van probiotica voor AAD specifiek bij ouderen zijn gerapporteerd door onder meer Beausoleil et al.⁵
Enkele studies laten geen effect zien bij ouderen.^2,6 In de studie van Allen et al. echter werd pas met de probiotica gestart als er diarree ontstond en niet tegelijk met de start van de antibiotica. Daarnaast lijken niet alle vormen van probiotica, zoals Saccharomyces boulardii, even effectief bij ouderen.⁷ Al met al zijn er toch voldoende aanwijzingen in de wetenschappelijke literatuur om probiotica ter voorkoming van ADD in de ouderenzorg in de praktijk te evalueren.¹

1. Van Wietmarschen HA, Busch M, Van Oostveen A, Pot G & Jong MC. Probiotics use for antibiotic-associated diarrhea: A pragmatic participatory evaluation in nursing homes. BMC Gastroenterology. 2020 20(1).
2. Allen SJ, Wareham K, Wang D, Bradley C, Hutchings H, Harris W, et al. Lactobacilli and bifidobacteria in the prevention of antibiotic-associated diarrhoea and Clostridium difficile diarrhoea in older inpatients (PLACIDE): a randomised, double-blind, placebo-controlled, multicentre trial. Lancet. 2013;382(9900):1249–57.
3. Bartlett J. Antibiotic-associated diarrhea. N Engl J Med. 2002;346(5):334–9.
4. Hood K, Nuttall J, Gillespie D, Shepherd V, Wood F, Duncan D, et al. Probiotics for Antibiotic-Associated Diarrhoea (PAAD): A prospective observational study of antibiotic-associated diarrhoea (including Clostridium difficile-associated diarrhoea) in care homes. Health Technol Assess. 2014; 18(63):1–84.
5. Beausoleil M, Fortier N, Guénette S, L’Ecuyer A, Savoie M, Franco M, et al. Effect of a fermented milk combining Lactobacillus acidophilus CL1285 and Lactobacillus casei in the prevention of antibiotic-associated diarrhea: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Can J Gastroenterol. 2007;21(11):732–6.
6. Koning CJM, Jonkers DMAE, Stobberingh EE, Mulder L, Rombouts FM, Stockbrügger RW. The effect of a multispecies probiotic on the intestinal microbiota and bowel movements in healthy volunteers taking the antibiotic amoxycillin. Am J Gastroenterol. 2007;102(1):1–12.
7. Pozzoni P, Riva A, Bellatorre AG, Amigoni M, Redaelli E, Ronchetti A, et al. Saccharomyces boulardii for the prevention of antibiotic-associated diarrhea in adult hospitalized patients: a single-center, randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Am J Gastroenterol. 2012;107(6):922–31