Waarom chimpansees geen bananen eten

02 Dec, 2019

Door Patrick van Veen

Ja, iedereen ‘weet’ dat chimpansees bananen eten. Ik heb vaak mensen in de dierentuin een banaan uit hun tas zien halen en onmiddellijk een aap imiteren om hun kinderen of familie te vermaken. Maar nee, het is een fout beeld: wilde chimpansees eten geen bananen en de reden is zeer voor de hand liggend. In het natuurlijke leefgebied van chimpansees komen geen bananen voor en dat is maar goed ook; ze zouden binnen de kortste keren met overgewicht en te veel suikers in het bloed uit de boom vallen.

Toen in de jaren zestig onderzoekers merkten dat chimpansees bananen, gekocht op de markt, uit het onderzoekerskamp kwamen stelen, zagen ze een mogelijkheid om de dieren makkelijker te bestuderen. De eerste foto’s van deze wilde chimpansees met hun handen vol bananen gingen over heel wereld in de jaren zestig; een broodje-aapverhaal was geboren.
Deze historische terugblik is een mooie illustratie van het ontstaan van eetgedrag en een goede inleiding over hoe gedrag van mensen is te beïnvloeden. Als gedragsbioloog kijk ik naar onze biologische verwanten om te begrijpen hoe ons gedrag ontstaat. Wij verschillen immers slechts 1,4% van een chimpansee in ons genetische materiaal. En onze hormoonhuishouding, die in dezen zeer cruciaal is, is nagenoeg gelijk. Het is duidelijk dat het bananen-eetgedrag van chimpansees is ontstaan door het aanbod. Maar het was ook al snel duidelijk dat het gedrag van de chimpansees om de bananen te verkrijgen bijna oncontroleerbaar en gevaarlijk werd. Dit is niet te alleen verklaren uit het aanbod, maar vooral uit de biologische drijfveren om zoveel mogelijk van dit suikerhoudende voedsel te bemachtigen.

Elke chimpansee-dieetgoeroe kan je uitleggen dat bananen slecht zijn vanwege het teveel aan suiker. De huidige opvatting is dan ook dat chimpansees, in gevangenschap niet te veel fruit in hun dieet mogen hebben. In het wild blijft dit vrij makkelijk binnen de perken omdat – anders dan vezelrijk voedsel zoals blad en bast – fruit, noten en dierlijke eiwitten maar beperkt voorhanden zijn. En hier begint ook alle ellende voor de moderne mens; het gebrek aan schaarste.
Veel van het voedsel dat wij vandaag de dag als ongezond beoordelen – vet, suikers en zout – zijn juist de bestanddelen die in de natuur slechts beperkt of tijdelijk beschikbaar zijn. Als er kans op schaarste is zie je dat we er biologisch op geprogrammeerd zijn om onmiddellijk reserves aan te leggen. Dopamine is de stof in ons lichaam die dit reguleert en een keten van reacties in gang zet die de opname van dit soort voedsel beloont. We worden als het ware gestimuleerd om meer op te nemen dan nodig: een biologisch overlevingsmechanisme voor tijden van schaarste.