De lange, moeizame weg van herstel na Covid-19

12 Aug, 2020

Door: Saskia Cant, met medewerking van Angélique De Beule

Stilaan ontwaken wij uit een boze droom. In België en Nederland raakten meer dan honderdduizend mensen besmet met SARS-CoV-2.¹ Uit een rondvraag van het Longfonds en Kenniscentrum CIRO onder 1622 mensen zegt 90% van de ondervraagden weken na hun genezing nog steeds problemen te ondervinden met simpele dagelijks activiteiten.² De restsymptomen zijn vaak moeilijk onder controle te krijgen. Mogelijk moeten wij als therapeut verder kijken dan de klassieke raad en middelen om deze patiënten te ondersteunen.

De tien meest voorkomende klachten na SARS-CoV-2 overleefd te hebben, zijn weergegeven in de figuur.² Vermoeidheid wordt het vaakst gemeld. Maar doorgaans zijn de klachten gerelateerd aan de schade die het virus aanrichtte aan de longen en het cardiovasculaire stelsel. Bij patiënten met onderliggend cardiovasculair lijden – diabetes, hypertensie, ouderdomsdiabetes – ziet men vaker bijkomende myocardiale schade. In Wuhan stelde men bij de 41 eerste Covid-19-gediagnosticeerde patiënten in vijf gevallen myocardiale schade vast. Dit manifesteerde zich voornamelijk in de toename van de cardiale troponine I-spiegels (>28pg/ml).
Men zag bovendien dat deze patiënten ernstiger ziek waren en vaker werden opgenomen in de IZ-afdeling/Intensive Care. Deels is dit te verklaren doordat het angiotensine converterend enzym (ACE) 2, dat bijdraagt aan de celpenetratie van SARS-CoV-2, ook in deze cardiale endotheelcellen voorkomt. Zo kan het virus deze cellen aantasten en vernietigen. Een bijkomende verklaring is dat door de disbalans van type 1 en type 2 helpercellen een cytokinestorm, respiratoire dysfunctie en hypoxie worden uitgelokt die leiden tot schade in de myocardiale cellen. Het exacte mechanisme wordt nog verder onderzocht.³

Bij gehospitaliseerde patiënten zijn de restsymptomen doorgaans ernstiger. Uit vroegere studies blijkt dat 70% na een IZ/IC-opname nog geruime tijd gezondheidsproblemen ondervindt. Deze symptomen vallen onder de noemer PICS (Post Intensive Care Syndrome) en hebben betrekking op nieuw ontstane beperkingen. Deze kunnen zowel fysiek, als cognitief en/of mentaal zijn. De meest voorkomende klachten zijn algemene spierzwakte, deconditionering, maar ook doorligwonden ten gevolge van langdurige immobilisatie, sedatie en beademing. Daarnaast hebben velen ook problemen met hun geheugen, concentratie, ruimtelijke waarneming en taal. Vaak ontwikkelen ze een vorm van posttraumatische stress die tot angst en depressie kan leiden.

1. Covid-19. Geraadpleegd op 12 juni via www.epistat.wiv-isp.be en www.rivm.nl
2. Longfonds: ernstige klachten onder coronapatiënten die thuis herstelden. Geraadpleegd op 14 juni via www.nos.nl
3. Zheng et al. COVID-19 and the cardiovascular system. Nature Reviews_Cardiology 2020.
4. Joris de Graaf. De Hoogstraat Revalidatie. Update 17-4-2020. www.dehoogstraat.nl
5. Iddir et al. Strenghtening the immune system and reducing inflammation and oxidative stress through diet and nutrition. Nutrients (2020)12,1562.
6. Kim et al. Glutamine as an Immunonutrient. Yonsei Med J (2011) 52(6) :892-897.
7. Oliveira et al. Understanding the mechanism of glutamine action in critically ill patients. Ann Brazilian Aca Sci (2010)82(2) :417-430.
8. Herstellen na de IC. www.ICConnect.nl.
9. Horowitz et al. Efficacy of glutathion therapy in relieving dyspnea associated with COVID-19 pneumonia. Resp Med Case Reports 30(2020)101063.
10. Newsholme et al. Why is L-Glutamine metabolism important to cells of the immune system in health, postinjury, surgery and infection? Am Soc Nut Sci (2001).
11. Das et al. Can bioactive lipids inactivate coronavirus? Arch Med Res (2020).
12. Messina et al. Functional role of dietary intervention to improve the outcome of COVID-19: A hypothesis of work. Int J of Mol Sci 2020.
13. Swanson et al. Omega-3 fatty acids EPA and DHA: Health benefits throughout life. Am Soc Nutrition (2012).
14. Tenenbaum et al. Omega-3 polyunsaturated fatty acids supplementation in patients with diabetes and cardiovascular disease risk: does dose really matter? Cardiovasc. Diabetology.
15. Rathnavelu et al. Potential role of bromelain in clinical and therapeutic applications (Review). Biomed Reports (2016)5:283-288.
16. Pavan et al. Properties and therapeutic application of bromelain: a review. Biotech Res Int (2012), Article ID 976203.